De donderdag overleden kunstenaar, die afwisselend in de VS en Amsterdam leefde, werkte als autodidact sinds de jaren zestig aan een volstrekt eigenzinnig oeuvre.

Conceptuele kunst: het is en blijft een van de moeilijkst uit te leggen kunststromingen, met zijn opgetekende gedachten en cryptische woordbeelden. En toch kon je je bij wat de Amerikaan Lawrence Weiner erover zei nog veel voorstellen. Weiner, donderdag 2 december 2021 op 79-jarige leeftijd overleden, geldt als een van de grondleggers van de conceptuele kunt. Wat hij bijvoorbeeld zei over die kunstvorm? ‘Two minutes of spray paint directly on the floor’ (‘twee minuten rechtstreeks verf op de grond spuiten’). Of deze: ‘Dust + water put somewhere between the sky and the earth’ (‘stof en water ergens tussen hemel en aarde neergedaald’). Ja, dan zie je toch een plas verf op de grond of een ansichtkaart van een rommelig vergezicht met brede horizon.

De Amerikaanse peetvader van de conceptuele kunst sleet zijn leven deels in de Verenigde Staten en deels op een Amsterdamse woonboot, waar je hem met zijn karakteristieke Vader Abraham-baard geregeld op het dek kon zien staan.

Opvallend kenmerk van zijn oeuvre, dat hij gestaag vanaf de jaren zestig uitbouwde, is hoe hij zijn poëtische woorden en zinnen in zorgvuldig en kleurig gekalligrafeerde letters op vele muren aanbracht, in het museum of daarbuiten, zoals op het Amsterdamse Spui. Je herkent ze aan het zwierige handschrift of de juist statische hoofdletters, in de Van Doesburg-kleuren rood, blauw, groen en geel, geschilderd of gegoten in brons en voorzien van alle leestekens die de westerse taal rijk is.

Met zijn bentgenoten Joseph Kosuth, John Baldessari en Sol LeWitt behoorde Weiner na 1967 tot de kern van het Amerikaanse conceptualisme dat wilde afrekenen met de beeldende kunst die alleen maar op objecten en uiterlijk vertoon was gebaseerd. Of op de sterrenstatus van de romantische schilder en beeldhouwer die de meest individuele uiting van zijn meest individuele gevoel wilde uitdragen.

Zelf was Weiner in het geheel niet als kunstenaar opgeleid. Toen hij een raadselachtig werk van de beeldhouwer Alberto Giacometti zag meende hij wel: ‘Als hij dat kan doen en het belandt in een museum, dan is alles mogelijk.’ Hij verhuisde van zijn geboortestad New York naar Californië, begon ‘slechte abstract expressionistische schilderijen’ te maken en ondervond dat een afgebroken werk van hem toch voor de nodige gespreksstof aanleiding bleef geven. Het moet de aanleiding zijn geweest voor de basisregels die Weiner in 1968 voor de nieuwe stroming opstelde: ‘1. The artist may construct the piece. 2. The piece may be fabricated. 3. The piece need not be built.’

Weiner en consorten waren, passend in een tijd van deconstructivisme en ontluikende taalstudies, meer geïnteresseerd in het mechanisme hoe beelden en woorden ontstaan, hoe ze hun betekenis krijgen en hoe ze het ‘systeem’ erachter konden manipuleren. Een van die systemen die de kunstenaars wilden veranderen was het kapitalistische: door kunst te ont-materialiseren zou het geen speelbal meer zijn van speculatie en handel – ook een typische jaren-zestiggedachte.

Neemt niet weg dat elk zichzelf serieus nemend museum voor moderne kunst en iedere kunststad tegenwoordig een ‘Weiner’ heeft aangekocht. Soms raadselachtig, soms de verbeelding prikkelend, soms als een abstracte gedachtenoefening, soms als een uiterst concrete aanwijzing.

Mijn favoriet: As far as the eye can see, de eenvoudige aanbeveling om de ogen eens flink uit te wrijven voor alles wat er maar aan kunst en maatschappelijk belang is te zien. Maar het gedenkwaardigste exemplaar is de tekst Smashed to pieces (in the still of the night), die Weiner in zowel het Engels als het Duits liet aanbrengen op een gewezen nazi-toren voor luchtdoelgeschut in Wenen; woorden die refereren aan de verschrikkingen van de Kristallnacht in 1938.