Recensie Beeldende kunst
De vergeten vrouwen in de Cobra kunstenaarsgroep
Cobra is in de geschiedenisboekjes vooral een mannenbolwerk. Toch waren er ook vrouwen actief naast en bij de internationale kunstenaarsgroep. Hun werk doet in niets onder voor de Cobramannenkunst.
Kunstenaar Dora Tuynman was ‘een elfje met iets wereldvreemds’, Ferdi een met pruiken en laklaarzen uitgedoste moeder. Dat deze vrouwen ook nog kunst maakten was voor tijdgenoten en critici nauwelijks serieus te nemen. Echt onderdeel van de Cobra-beweging waren ze zelden, toch schuurt hun werk er duidelijk tegenaan. In Amstelveen is nu een tentoonstelling met het werk van acht van deze vrouwelijke Cobra-kunstenaars.
Het zijn kunstenaars die nog steeds nauwelijks bekend zijn. De Deense Else Alfelt (1910-1974) bijvoorbeeld, die in 1949 exposeerde in het Amsterdamse Stedelijk met de andere Cobra-kunstenaars, en volgens tijdgenoten zeker ‘geen mak lammetje in het hol van de weerwolf’ was. Ze schildert vooral landschappen, vaak in geometrisch gestileerde vormen, zo gestileerd dat de Nederlandse Cobra-kunstenaars het te abstract zouden vinden. Heel anders is het werk van de Nederlandse Dora Tuynman (1926-1979), dat neigt naar de kindertekeningstijl van Appel en Corneille.
Mannelijke toestemming
Dat de vrouwen niet minder ambitieus of minder getalenteerd waren dan hun mannelijke collega’s zal voor de meeste bezoekers aan de tentoonstelling al snel duidelijk worden: het werk is gevarieerd, volwassen, maakt nieuwsgierig naar meer. Drie hoekjes in de tentoonstelling vertellen over de (beperkte) vrouwenrechten in de jaren veertig, vijftig en zestig. Over de handelingsonbekwaamheid die pas in 1956 werd opgeheven – tot die tijd mochten vrouwen geen geldzaken regelen zonder mannelijke toestemming. En ze werden in Nederland, ook na 1956 nog, meteen ontslagen als ze trouwden.
Nog bewonderenswaardiger was het dus dat Dora Tuynman, dat ‘wereldvreemde elfje’, op haar 25-ste, nadat ze was afgewezen voor de Amsterdamse Rijksacademie, naar Parijs vertrok om daar kunstenaar te worden. Achter de Jardin des Plantes hadden kunstenaars in de Rue Santeuil een oude fabriek omgebouwd tot ateliers. Tuynman werkte er, net als Corneille, Lotti van der Gaag en Kees van Bohemen. Die laatste vroeg haar ten huwelijk, ze zei nee: dat zou immers betekenen dat ze zou moeten stoppen met werken.
Haar tegenpool is de Hongaarse Madeleine Szemere Kemeny (1906-1993), wier tekeningen en schilderijen van moeders met kinderen al vanaf 1926 zijn te zien op tentoonstellingen. Ze komt óók naar Parijs, is te zien in het Stedelijk in 1949 en wordt door Corneille een volwaardig lid van de groep genoemd. Maar ze stopt in 1956 met schilderen ‘uit liefde voor haar man’, die inmiddels ook lid is van Cobra. ‘Het was noodzakelijk om als man te zijn geboren’, was haar uitleg. Haar werk, dat ze na de dood van haar echtgenoot weer oppakte, doet nog steeds in niets onder voor de bekende Cobramannenkunst.
Vredelievende boodschappers
Ferdi (1927-1969) laat zien dat de rollen van moederschap, echtgenoot en kunstenaar wél waren te combineren. In Parijs kreeg ze les van Ossip Zadkine en leerde ze haar echtgenoot en Cobra-kunstenaar Shinkichi Tajiri kennen, die haar leerde lassen. Ze maakte op bloemen geïnspireerde sieraden en sculpturen van ijzer en had weinig op met het uitgesproken feminisme van de jaren zestig.
Grootste verrassing in de tentoonstelling is het werk van de Deense Sonja Ferlov Mancoba (1911-1984), beeldhouwer die al vanaf 1936 in Parijs woonde en zo de Deense en Franse avant-gardekunstenaars met elkaar in contact bracht. Haar beelden beschouwde ze als levende wezens, die ze als vredelievende boodschappers de wereld instuurde. Het zijn vaak symmetrische abstracte figuren, geïnspireerd op maskers en Afrikaanse kunstvoorwerpen die haar ouders verzamelden. Ze weigerde deel te nemen aan de commerciële kunstmarkt, rijk werd ze dus niet van haar werk. Dit jaar is er in Denemarken voor het eerst een groot overzicht van haar werk. Terecht, de tijdloze beelden hebben hun boodschap nog lang niet verloren.