Na een matig jaar 2021 schoot de kunstmarkt in 2022 als een raket omhoog. Waarom Andy Warhols portret van Marilyn Monroe alle records breekt.

Voor ze in 1962 op 36-jarige leeftijd het tijdelijke voor het eeuwige inruilde, speelde Marilyn Monroe in enkele iconische films. Denk aan Gentlemen Prefer Blondes, aan The Seven Year Itch, en denk vooral aan Some Like It Hot. Haar rol in Niagara daarentegen is grotendeels vergeten. En toch is ze net om die film onsterfelijk geworden.

De Amerikaanse kunstenaar Andy Warhol nam immers een promobeeld van die film en maakte er een zeefdruk van. Dat beeld werd de basis voor de beroemde werken Marilyn Diptych en de vijf Shot Marilyns. Een van die laatste werken, Shot Sage Blue Marilyn, werd maandag bij Christie’s geveild voor 195 miljoen dollar, ofwel zo’n 184 miljoen euro. Daarmee is het niet alleen het duurste werk van een Amerikaanse kunstenaar ooit, maar ook het duurste kunstwerk uit de 20ste eeuw. Warhol laat respectievelijk Jean-Michel Basquiat en niemand minder dan Pablo Picasso achter zich.

Dat er zo veel geld wordt neergeteld voor Warhols portret van Monroe zegt iets over “onze obsessie met beroemdheden en met monetaire waarde”, merkt S.M.A.K.-directeur Philippe Van Cauteren op. “Maar soms gaan we daarmee ook voorbij aan de essentie van wat het kunstwerk ons vertelt.”

GEVALLEN ENGEL

Warhol maakte zijn Shot Marilyns in 1964, twee jaar nadat Monroe na een overdosis pillen overleed. “Ze is een tragische heldin, een icoon van de jaren 60”, merkt Van Cauteren op, “maar ook een gevallen engel met een droevig levenseinde. Ze was de minnares van een president, maar ze bleef alleen achter.” Jonathan Jones, de kunstcriticus van de Britse krant The Guardian, vergelijkt het portret met een “Byzantijns icoon” en Monroe met “een moderne martelaar.”

Zo zijn de Shot Marilyns een portret van een tragische beroemdheid. Warhol maakte vijf portretten op doek, en performancekunstenares Dorothy Podber vroeg Warhol of ze de portretten mocht “schieten”. De kunstenaar dacht dat ze een foto wilde nemen, maar ze schoot een kogel door de achter elkaar opgestelde doeken – vandaar de naam ‘Shot Marilyn’. De kogel ging door vier van de vijf portretten, ter hoogte van Monroes voorhoofd. Shot Blue Sage Marilyn is nog steeds licht beschadigd, maar is toch het duurste kunstwerk van de 20ste eeuw.

Dat is te danken aan de beroemdheid van Monroe – “Voor een portret van Grace Kelly of Mick Jagger zou niet zo veel betaald zijn”, aldus Van Cauteren – maar ook aan de beroemdheid van Warhol zelf: zijn ietwat vreemde verschijning met de typische witte pruik is even herkenbaar als de werken die hij maakte. “De naam Warhol zelf doet de teller tikken”, zegt Van Cauteren. Bart De Baere, directeur van het M HKA in Antwerpen, is het daarmee eens. “Het belangrijkste element is de figuur van Andy Warhol. Hij is nog altijd hyperactueel, door de manier waarop hij met ambiguïteit omging. Zijn werk appelleert tegelijk aan de klassieke kunst en aan de hedendaagse media, aan intense inhoud en aan oppervlakkigheid.”

“Ook als persoon belichaamt hij dat. Warhol was een merkwaardig fenomeen toen hij deed wat hij deed, maar die genderfluïditeit, het non-binaire dat hij uitstraalt, dat herkennen we vandaag allemaal. Hij belichaamt de idee dat je zelf kunt bepalen wie je bent, dat je niet door anderen in een categorie kunt worden gestoken.”

MEDIA-AANDACHT

Of Shot Sage Blue Marilyn naast het duurste ook het beste werk van Warhol is? “Bij zulke kunstenaars kun je niet over één ‘beste’ werk praten”, vindt De Baere. Maar Van Cauteren merkt wel op dat het niet om een werk “uit de jaren 70 of 80” gaat, uit Warhols minder bekende latere periode dus. “Het is een werk uit 1964: het is een ‘echte’ Warhol, zeg maar, waarbij zijn signatuur heel sterk aanwezig is. Enerzijds doet het denken aan klassieke schilderkunst, anderzijds gebruikt hij technieken van de consumptiemaatschappij en de massamedia. Die directheid maakt het schilderij heel aantrekkelijk.”

Tot slot is de prijs ook het gevolg van de media-aandacht, en de manier waarop veilinghuis Christie’s Shot Sage Blue Marilyn in de markt heeft gezet. “Dit komt niet zomaar uit de lucht gevallen”, merkt Van Cauteren op. “Dat deze Warhol records zou breken, wordt al maanden voorbereid in de media. Het is een soort van selffulfilling prophecy. De media-aandacht zegt veel over onze bezetenheid met de monetaire waarde van kunst, terwijl ook nog heel wat andere werken werden geveild, die misschien wel interessanter waren. En er hangen hier in het S.M.A.K. (waar momenteel de expo POPART loopt, EWC) tien Warhol-portretten van Marilyn Monroe aan de muur, gedrukt op papier in plaats van op doek. Maar dat wil niet zeggen dat er hier tien keer 195 miljoen dollar aan de muur hangt. ”

Alex Rotter van Christie’s had op voorhand gezegd dat het ging om “het belangrijkste werk uit de 20ste eeuw dat deze generatie wordt geveild” en in de catalogus werd het vergeleken met de Venus van Botticelli en met Da Vinci’s Mona Lisa. Vooraf deed zelfs het bedrag van 400 miljoen dollar de ronde als mogelijke verkoopprijs. Of zoals Andy Warhol het zelf verwoordde: “Goed zijn in zakendoen is de meest fascinerende soort kunst. Geld verdienen is kunst, werken is kunst en goede zaken doen is de beste kunst.”